Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisinde de yayınlanan “Ağrı ili Cumhuriyet Cadde’sindeki işyeri isimlerinin dil/kültür ilişkisi bağlamında değerlendirilmesi” adlı çalışmada tabelaların Türkçe isimleri öncelediği görüldü , ikinci sırada Arapça , üçüncü sırada Fransızca kökenli kelimelerin yer aldığı çalışmada Farsça, İngilizce, İtalyanca, Rumca, Çince ile birer Soğdca ve İspanyolca kelimenin kullanıldığına yer verilmiş.
Dil Farklı Sosyal Katmanların Çatısı
Çalışmada milletlerin hayatında farklı sosyal katmanların bulunduğuna dikkat çekilerek dilin bu katmanların her birinde ayrı bir özellik ve önem arz ettiği vurgulanmış. Şüphesiz bu farklı sosyal katmanların buluştuğu şehirlerin cadde ve sokakları, dilin en dinamik olduğu mekânlar olduğu belirtilerek, buralarda zengininden fakirine, yazarından siyasetçisine, köylüsünden şehirlisine her özellikteki bireyin iletişiminin söz konusu olduğunun özellikle altı çizilmiştir. Çalışmada ayrıca herkesin ihtiyaçlarını karşıladığı mağazaların, iş yerlerinin ve diğer kurumların adları, bir yönüyle bize o mekândaki toplumsal iletişimin bir fotoğrafını sunduğu diğer bir ifadeyle, dilin en önemli işletim alanlarından birisinin adlandırma olduğuna işaret edilmiştir.. Çalışmada İş yeri isimleri altı ana başlıkta tasnif edilerek etimolojik olarak analitiğe tabi kılınmıştır.
Satıcının Şahsına Odaklı İş Yeri İsimleri
Bu başlık altında satıcının kendi adı-soyadı, aşiretinin adı, çocuğunun/akrabasının adı ya da satıcının herhangi bir özelliğini belirten iş yeri isimleri ele alınmıştır: Bu doğrultuda iş yerine kendi adını ya da yakının adını verenler şöyle sıralanabilir: Esmanur Giyim, Serdar Usta, Bekiroğulları Döviz A.Ş, Genco Collection, Diyarbakır Kadayıf & Baklava Salonu Gıyas Usta, Necip Tuhafiye, Hatemoğulları Milangaz Bayisi, Fırat Kot Dünyası, Furkan Kuyumculuk, Marshall Ömeroğulları Ltd. Şti., Eczane Şükran, Şura Tuhafiye, Ayhan Elektrik, Serkan Büfe Kuruyemiş, Baran Kuruyemiş, Hakan Ayakkabı, Evrim Giyim Dünyası, Zümrüt Pastanesi, Berat Kuruyemiş, Selin Gıda, Umut Balıkçılık, Sevgi Eczanesi, Azra Ayakkabı, Şahin Tavukçuluk, Fatih Bey, Kuaför Ahmet, Yılmaz İletişim. By Bars Giyim, Tayhanlar, Kemanlar Ayakkabı, Ulutaş Kuyumculuk, Koç Life, Çetin Accessories, Bora Ayakkabıcılık, Şahin Kuyumculuk, Aksoy İletişim, Alpdoğan Veteriner Kliniği, Demir Eczanesi, Yüce Erkek Kuaförü, Aslan Ekmek Fabrikası, Kaplan İletişim, Türk Telekom Aydıntürk İletişim, Foto Adıgüzel, Sağınlar Mobilya, Özer Center, Can Saat, Karamanoğlu Ticaret, Bayram Ticaret, Tayhanlar İletişim, Anar İletişim ve Küfrevoğlu Kuyumcusu ise soyadın verildiği iş yeri isimleridir. Bunların yanı sıra Ağrı ilinde Ersa (Ercan Sarı) Gümüş Saat Takı gibi iş yeri sahibinin adı ve soyadının kısaltılarak iş yeri ismi olarak kullanıldığı isimler de mevcuttur. Yine Ağrı‟da Beysan (Beyazıt Sanayi) Giyim gibi iş yeri sahibinin soyadının ve diğer bir kelimenin kısaltılmış hâlinin birleşimi ile de iş yeri ismi oluşturulabilmektedir. İsim ve soy isim haricinde çeşitli nedenlere bağlı olarak adlandırılan iş yeri isimleri de vardır: Üçel Telekom‟da, iş yeri üç kişi tarafından kurulduğu için bu isim kullanılmaktadır. Bu isim aynı zamanda dayanışmayı ön plana çıkaran bir isimdir. Güler Çanta‟nın ilk sahibi mevcut işletmecinin babasıdır. Babasının amcası, iş yerine ilk gelen isimdir. İşletmeci, amcasını güler yüzle karşılar ve amca da yeğeninin bu güler yüzünden dolayı iş yerine „Güler‟ ismini koymasını ister, o da amcasının bu arzusunu geri çevirmez ve iş yerine „Güler Çanta‟ adını verir. Lider Dondurma ve Baklava‟nın ilk sahibi olan baba, Ağrı‟da bu işi yapan ilk kişidir. Mevcut işletmecinin dediğine göre aynı zamanda Ağrı‟daki diğer işletme sahiplerine tatlı yapma işini babası öğretmiştir. Bu sebepten iş yerinin adını „Lider‟ koymuştur. Tatlıcı Kardeşler‟e de kardeşlerin ortak işletmesi olduğu için bu ad verilmiştir. „Oğur İletişim 3‟teki „Oğur‟ ise iş yeri sahibinin aşiretinin adıdır.
Tüketici Odaklı İş Yeri İsimleri
Kullanılan iş yeri isimlerinin (kullanılma nedenleri iş yeri sahiplerine sorulduğunda) kullanılma sebeplerinin/çıkış noktalarının farklı ancak varış noktalarının/amaçlarının aynı olduğu görülmüştür. Diğer bir ifadeyle Casaba Giyim, Has Kuyumculuk, Japon Pazarı, Alkış, Pırıltı, C4 Giyim, Gsm Store, Safir Kuyumcusu, İstanbul Kır Pidesi, Zincir, KİP, İpek İş Mağazası, Cep Telefonu ve Aksesuar Dünyası, BCB Plus, Kopil Jns, Fırat Pide Döner, Beyza Piliç, Nokta Giyim, Dost Kasabı, Besler Market, Dım Dım Net Cafe, Kirvem Kebap Lahmacun ve Pide Salonu, Çıtır Kuruyemiş, Zümrüt Kuyumculuk, CAMASIRCITY, Cafe Laf Lafa, Moda İN, Espada, Pool, Moda Kap, Olimpik Spor, Öz Osmanoğlu Börek ve Pide Salonu, Erkekçee, Banko, Android Market, Afacan Çocuk Dünyası, Ayakkabı Park, Harika Çeşit, Can Tertip gibi iş yeri isimlerinde tüketiciyi merkeze alan ve çeşitli olumlu çağrışımlar yapılarak tercih edilmeyi amaç edinen isimler kullanılmıştır. Diğer bir ifadeyle Espada, Pool, gibi iş yeri adlarının „Avrupai ürün‟ çağrışımı yapmak, bir kısmının (Can tertip ve Dım Dım Net gibi) ise kültürel bağlamda tüketicinin zihninde olumlu imaj oluşturmak için seçildiği dile getirilebilir. Fırat Pide Döner ise ismini Fırat Nehri‟nden almıştır. Fırat denilince akla „Elazığ‟ şehri gelir. Bu iş yerinin ortaklarından biri Elazığlıdır. Örtük olarak, burada hazırlanan yemeklerin Elazığ‟dakine benzer tarzda yapıldığı ifade edilmekte ve başta Elazığlılar olmak üzere Elazığ‟ı tanıyanların bu mekâna uğramaları beklenmektedir. Dost Kasabı‟nın sahibine neden Dost ismini tercih ettiği sorulduğunda; “Kişi bir dükkân açtığı zaman dostlarını görmek istermiş.” yanıtı alınmıştır. Can Tertip, eskiden askeri malzeme satan bir yerdir. Ancak sonradan hırdavat dükkânına dönüştürülmüştür. Bilindiği gibi asker arkadaşları birbirlerine tertip/can tertip gibi adlandırmalarla hitap eder. Burada da sosyokültürel bir bağlama işaret edilmiş ve tüketici de bu bağlamın sağladığı sıcak-samimi atmosfer üzerinden alışverişe teşvik edilmiştir. Dım Dım Net Cafe‟nin sahibi, bu adı esprili bulduğu için koyduğunu ifade etmiştir. Kültürel bağlamda değerlendirildiğinde „Dım Dım‟ ikilemesi, bir zamanlar çok tutulan „Düğün Dernek‟ adlı bir filmde çalan şarkıda geçer. Öyle ki bu film anıldığında akla ilk gelen, bu şarkıdır. Bahsedilen film bir komedi filmidir. Bu durumdan hareketle denilebilir ki kafeye verilen isimle, hitap edilen kitleye bu mekânda eğlenilebileceğinin sinyali verilmek istenmiştir.
Dini Manevi Söylemler İçeren İş Yeri İsimleri
Dinî ve manevi söylemlerde, dinin gereği olarak, güven esastır. Din olgusu Ağrı‟daki iş yeri isimlerinde kendini doğruluk ve dürüstlük bağlamında gösterir. Esnaf Allah yolunda giden biri olarak dürüst olduğunu ve müşteriyi aldatmayacağını, bu isimle sembolize eder. Nitekim Emin Kebap Salonu‟nun sahibinin verdiği beyanat da bu savı doğrular niteliktedir. İş yeri sahibi dükkânının ismini „Emin‟ koyduğunu, çünkü Emin kelimesinin Allah‟ın bir ismi olduğunu, ticareti bu doğrultuda yaptığını ve müşterilerin de kendisine güven duymasını istediğini dile getirmiştir. Akmizan Ayakkabıcılık, Mevlana Kuyumculuk, Hacıoğulları Limited Şirketi, Hacıoğulları Pastanesi, Tekbir İnşaat, Huzur Tuhafiye, Elif Züccaciye, Seyitler Çay Evi gibi iş yeri isimlerindeki sözcükler de dinî-manevi boyutu düşünülerek verilmiş isimler olarak değerlendirilmektedir.
Siyasi Söylem İçeren İş Yeri İsimleri
Cumhuriyet Caddesi‟ndeki Reis Optik adlı bir iş yeri isminin siyasi söylem ihtiva ettiği saptanmıştır. Necmettin Erbakan döneminde Akıncılar başkanı olduğunu söyleyen işletmeci, Akıncılar başkanına „reis‟ denildiğini ve bu sebeple iş yerine bu adı uygun gördüğünü belirtmiştir.
Devralındığı İçin Sebebi Bilinmeyen ve Aynen Devam Ettirilen İş Yeri İsimleri
Bazı iş yeri isimlerinin veriliş sebebi belirlenememiştir. Bunun sebebi, ilgili iş yerlerinin kurucusundan devralınmasıdır. Büyük Konak Eczanesi, Bolero Giyim, Kardeşler Tuhafiye, Gül Tuhafiye & Çeyiz, Dünya Net Cafe, Nasip Kasabı ve Yavuz Ticaret bu grupta yer almıştır. Bu isimlerin aynen devam ettirilme nedeni, müşterinin mekâna yabancılaşmaması ve yapılan işin değişmemiş olmasıdır.
İş Yerinin Bulunduğu Konuma Göre Adlandırılan İş Yeri İsimleri
Araştırma kapsamında, kimi iş yeri isimlerinin, bulunduğu konuma göre adlandırıldığı belirlenmiştir: Cadde Ayakkabı, Çarşı Çay Evi, Merkez Büfe gibi. Doğu Kuyumculuk adlı işyerinde de Doğu kelimesinin tercih edilmesinin sebebi, ilgili iş yerinin Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içerisinde yer almasıdır. Bölge halkını iş yerine daha kolay çekmek için bu adın verildiği söylenebilir. Girişim İletişim de bulunduğu konuma göre adlandırılmıştır. İş yeri, Cumhuriyet Caddesi‟nin girişindedir ancak işletmeci kelimeyi yanlış kullanmıştır.
Araştırmanın sonunda Ağrı ili Cumhuriyet Caddesi‟nde bulunan iş yeri adlarının, genellikle, sahiplerinin adı ile soyadından veya bir yakının adından meydana geldiği, ayrıca tüketici odaklı, ürünün üretildiği yeri ön plana çıkaran, dinî siyasi söylem barındıran ve iş yerinin bulunduğu konuma dikkat çeken isimlerin tercih edildiği tespit edilmiştir.